Raadsvoorstel

Het college van burgemeester en wethouders biedt de gemeenteraad de programmabegroting 2024 aan. In deze begroting zijn verschillende belangrijke elementen meegenomen, waaronder de doelen en ambities zoals vastgesteld in het coalitieprogramma ‘Vitaal Opmeer’, de Toekomstvisie ‘Thuis in Opmeer’, het Pact van Westfriesland en landelijke ontwikkelingen. In deze begroting beschrijven we:

❑ Wat we willen bereiken: hier geven we de ambities en de doelen weer;

❑ Wat we daarvoor gaan doen: we beschrijven de geplande activiteiten voor 2024;

❑ Wat daar de kosten van zijn: we geven inzicht in het budget dat hiervoor nodig is.

Het coalitieakkoord
Naast de Toekomstvisie 'Thuis in Opmeer' zijn de actuele maatschappelijke ontwikkelingen en vraagstukken leidend voor onze plannen. In dit coalitieakkoord leggen we daar duidelijke accenten op, dragen we oplossingen aan en bepalen we de koers. We hebben ervoor gekozen dit overzichtelijk te presenteren, met controleerbare termijnen en duidelijke actiepunten. Wij reageren op actuele problemen, kansen en vraagstukken, zoals staat beschreven in het coalitieakkoord. Deze actiepunten komen terug in de verschillende programma's die in deze begroting staan.

Het coalitieakkoord is tot en met 2024 financieel doorgerekend. Niet doorgerekend zijn de activiteiten met nog te maken beleidskeuzes door de raad, zoals het gemeentelijk verkeers- en vervoersplan (GVVP), of (bouw)projecten die zich nog in de planvorming bevinden en later tot uitvoering komen. Dit betreft de aanleg van trapveldjes in nieuwe woonwijken, het openbaar toilet in het centrum, woningbouw uitbreid locatie Hoogwoud-Noord, woningbouw De Weere en Knarrenhof De Weere.

Thuis in Opmeer, onze opgaven
Naast alle reguliere en wettelijke taken plus onze bestuurlijke ambities, wordt continu een groot beroep op de organisatie gedaan. Dat komt doordat er regelmatig extra taken bijkomen. Denk aan hulp voor inwoners en bedrijven tijdens en na de coronapandemie, het opvangen van Oekraïense vluchtelingen, hulp voor inwoners met een laag inkomen, ondersteuning van verenigingen en bedrijven wegens de hoge energierekeningen. In de uitvoering lopen we dan ook tegen grenzen aan.

Het werken vanuit opgaven helpt bij het aanbrengen van focus om de veelheid aan taken goed uit te blijven voeren. Het biedt de basis voor het stellen van prioriteiten. Voor de centrale sturing hanteren we de Toekomstvisie ‘Thuis in Opmeer’. Zowel bestuurlijk als ambtelijk volgen we de daarin gestelde opgaven. De aanbiedingsbrief is ook langs deze lijn opgesteld.

De vijf opgaven uit Toekomstvisie ‘Thuis in Opmeer’ voeren we opgavegericht uit. Het zogenoemde opgavegericht werken, is ook een veranderlijn binnen de organisatievisie. Dit betekent dat we samen met onze maatschappelijke partners, de noodzakelijke activiteiten beheersen en in onderlinge samenhang uitvoeren. Samen met hen bespreken we per opgave het wat, hoe en wie. Bij het bepalen van het hoe en het wie wordt burgerparticipatie waar mogelijk meegenomen. De opgaven worden de komende jaren verder ontwikkeld. Iedere partner draagt vanuit eigen kracht en kennis bij aan de verschillende activiteiten binnen de opgave. Dat verwerken we in zogenoemde opgaveplannen, die zijn de basis voor het stellen van haalbare prioriteiten.

De ambitie is dat de gemeente Opmeer in 2030 een ondernemende, sociale, actieve en energieneutrale gemeente is met een toekomstbestendige agrisector, waar voldoende huizen voor jong en oud beschikbaar zijn, met voldoende onderwijs en sociale voorzieningen in de buurt.

De opgaven uit de Toekomstvisie ‘Thuis in Opmeer' zijn:
Vitale dorpen in een vitale gemeente
In de dorpen een levendige, ondernemende, veilige samenleving en omgeving stimuleren met de daarbij behorende voorzieningen en goede bereikbaarheid.

Een zorgzame gemeenschap
Inwoners blijven zo lang mogelijk zelfstandig wonen en worden waar nodig ondersteund vanuit het netwerk en/of door beschikbare zorg (in de nabijheid).

Een duurzame toekomst
Opmeer is in 2040 energieneutraal en circulair en in 2050 klimaatadaptief.

Een aantrekkelijk landschap
Prettig wonen en recreëren tussen cultuurhistorisch landschap en erfgoed.

Een bereikbaar bestuur
Gemeente Opmeer is er voor haar inwoners en ondernemers. Ze begrijpt wat er speelt door naar mensen te luisteren en hen te betrekken. Ze weegt belangen af en communiceert open, eerlijk en duidelijk.

Om opgavegericht werken op alle niveaus (ambtelijk en bestuurlijk) te realiseren, is het wenselijk het Planning & Control-instrumentarium (kadernota, voorjaarsnota, najaarsnota, begroting en jaarrekening) daarop aan te passen. Uitgangspunt is dat de opgaven de basis worden voor de indeling van de P&C-producten. In 2023 heeft de gemeenteraad een auditcommissie ingesteld. De auditcommissie heeft als doel om ervoor te zorgen dat een gemeenteraad beter zijn controlerende taken kan uitvoeren. Daarnaast is de auditcommissie de ogen en oren van de gemeenteraad als het gaat over de kwaliteit van de bedrijfsvoering en de jaarrekening; ze adviseert de gemeenteraad hierover. In de eerste helft van 2024 gaan we graag in gesprek met de auditcommissie over de P&C-producten.

Ontwikkelingen en ambities in 2024
Ambities zijn alleen te realiseren als we rekening houden met de huidige situatie en vooruitkijken naar komende ontwikkelingen. Door deze samen te brengen, bereiken we het grootste, meest positieve maatschappelijke effect.

Van essentieel belang zijn de landelijke verkiezingen op 22 november 2023. De coalitievorming die daaruit volgt, kan grote gevolgen hebben voor gemeenten. Bijvoorbeeld als het gaat over het asiel- en migratiebeleid, de herverdeling van het gemeentefonds en het zogenoemde ravijnjaar in 2026, de voortdurende oorlog in Oekraïne en de gevolgen voor de energiekosten, de toenemende armoede en afnemende bestaanszekerheid van inwoners, de alsmaar stijgende kosten voor jeugdzorg en Wmo. Zaken die niet alleen beleidsmatig, maar ook financieel een wissel kunnen trekken op gemeenten, en dus grote gevolgen kunnen hebben voor onze begroting.

De ambities en de bij ons bekende ontwikkelingen, hebben we aan de vijf opgaven uit Toekomstvisie 'Thuis in Opmeer' toegevoegd. Hierdoor leggen we gelijk de relatie met de betreffende opgave.

Opgave ‘Vitale dorpen in een vitale gemeente’
In de dorpen een levendige, ondernemende en veilige samenleving en omgeving stimuleren met de daarbij behorende voorzieningen en goede bereikbaarheid.

Dit bereiken we door:

• Het woningaanbod beter af te stemmen op de behoeften vanuit de samenleving;
• De voorzieningen binnen de gemeente beter aan te laten sluiten op de demografische samenstelling van de bevolking, de bijbehorende behoeften en mogelijkheden;
• De huidige mobiliteitsvoorzieningen te behouden en/of te verbeteren;
• De sociale cohesie en betrokkenheid voor iedereen binnen de gemeente te stimuleren om onder andere inclusiviteit te bewerkstelligen.

In 2024 willen we deze resultaten behalen door de versterking van de centrumfunctie in Spanbroek-Opmeer, de ontwikkeling van diverse woningbouwlocaties waarvan Hoogwoud-Oost en woningbouw op sport- en recreatieterrein De Weijver de belangrijkste zijn, de bouw van de twee kindcentra, het verder uitgeven van gronden van bedrijventerrein De Veken, het onderzoeken en verder ontwikkelen van de wijksteunpunten, het onderzoek naar de toekomst van het zwembad, het tegengaan van ondermijning op recreatiepark de Perelaer en de verduurzaming van onze huurwoningen.

Opgave ‘Een zorgzame gemeenschap’
Inwoners blijven zo lang mogelijk zelfstandig wonen. Waar nodig ondersteund vanuit het netwerk en/of door beschikbare zorg (in de nabijheid).

Dit bereiken we door

• Minder stijging van de zorgbehoefte
• Voldoende vrijwilligers- en mantelzorgers
• Beter bereikbare zorg.

In 2024 willen we deze resultaten behalen door het inzetten van vroegsignalering en preventie binnen het sociaal domein, het aanpakken van meervoudige problematiek en armoedebestrijding, het onderzoeken en verder ontwikkelen van de wijksteunpunten, de regionale inzet op zorginnovatie, aandacht voor problematiek rond eenzaamheid, beheersing van de uitgaven via de kwartaalrapportages Sociaal Domein, huisvesting van statushouders hetgeen in 2024 waarschijnlijk fors zal toenemen, mogelijke opvang van asielzoekers op basis van de spreidingswet.

Opgave ‘Een Duurzame toekomst’
Opmeer is in 2040 energieneutraal en circulair en in 2050 klimaatadaptief.

Dit bereiken we door:

• Circulariteit
  • Een gezondere economie met respectievelijk zo min mogelijk schadelijke emissies;
  • Een economie die toekomstbestendiger is door grondstoffen bereikbaar, beschikbaar en betaalbaar te houden.
• Klimaatadapatie
  • Beter bestand te zijn tegen klimaatverandering;
  • Flexibeler in te spelen op klimaatverandering.
• Energie
  • Minder afhankelijk te zijn van fossiele bandstoffen;
  • Meer hernieuwbare energie te winnen;
  • Grotere energie-efficiency en minder te verspillen.
• Gebouwde omgeving
  • Alle woningen qua energieverbruik op niveau van label B of hoger te brengen;
  • Energiearmoede niet meer voor te laten komen in Opmeer;
  • Nieuwbouw te laten voldoen aan BENG-eisen (bijna energie neutrale gebouwen), is klimaatbestendig en natuur inclusief;
  • Nieuwbouw circulair te bouwen qua materialen.

In 2024 willen wij deze resultaten behalen door onze gemeentelijke woningen te verduurzamen, het project 'Zon op daken' uit te rollen, maatregelen te treffen om de klimaatadaptie te steunen bij werkzaamheden in de openbare ruimte, richting te bepalen voor duurzame energieopwekking, een recycleplan op te stellen waarmee we de milieudoelstelling van minder restafval (<100 kilo) nastreven, inwoners via energiecoaches over verduurzaming te adviseren om zo hun energierekening omlaag te krijgen.

Opgave ’Een aantrekkelijk landschap’
Prettig wonen en recreëren tussen cultuurhistorisch landschap en erfgoed.

Dit bereiken we door:

• Meer recreatiemogelijkheden voor zowel inwoners als (dag)toeristen
• Meer aantrekkelijke recreatieve voorzieningen, kwalitatiever, beter zichtbaar
• Landschappelijke waarden, erfgoed en andere landschapsbepalende elementen te benutten
• Meer biodiversiteit.
  

In 2024 willen wij deze resultaten behalen door te werken aan de doorontwikkeling van het Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG) in West-Fries en Noord-Hollands verband, het recreatiegebied bij de passantenhaven aan de Wuiver te evalueren (inclusief de huidige ligging van camperplaatsen, parkeerplaatsen en bootinlaat), het opstellen van een toeristisch beleid als kader voor toeristische en recreatieve initiatieven.

Opgave 'Een bereikbaar bestuur'
Gemeente Opmeer is er voor haar inwoners en ondernemers. Ze begrijpt wat er speelt door naar mensen te luisteren en hen te betrekken. Ze weegt belangen af en communiceert open, eerlijk en duidelijk.

Dit bereiken wij door:

• Een transparantere gemeente en transparante besluitvorming
• Meer van buiten naar binnen te werken en te besluiten
• Een betere klantbeleving.

In 2024 willen wij deze resultaten behalen door de bevindingen van het onderzoek ‘Waar staat je gemeente?’ van oktober 2023 te vertalen naar maatregelen, de omgevingsvisie en het omgevingsplan in een participatief proces vorm te geven, door een adviesraad Sociaal Domein Opmeer in te stellen, burgerparticipatie een prominente plek in onze werkwijze te geven.

Financiën
We presenteren een sluitende begroting voor de jaren 2024 en 2025, maar niet voor de jaren 2026 en 2027. Hoewel de meerjarenbegroting normaal gesproken vier jaar structureel positief sluitend moet zijn, heeft de toezichthouder van de Provincie Noord-Holland aangegeven dat zij tevreden zijn met de uitkomsten van deze meerjarenraming en dit niet tot preventieve maatregelen zal leiden. U bent hier als gemeenteraad over geïnformeerd via de Kaderbrief Financieel Toezicht 2024 van de Provincie Noord-Holland. Daarnaast heeft de VNG gemeenten geadviseerd om de nadelige financiële gevolgen van het kabinetsbeleid zichtbaar op te nemen in de jaren vanaf 2026, en geen sluitende begroting te maken. Deze uitzonderlijke maatregel is nodig omdat de gemeentelijke financiën onvoldoende zijn voor het uitvoeren van het huidige takenpakket.

Vanaf 2026 krijgen alle gemeenten te maken met een korting door het Rijk van 3 miljard euro op macro-niveau. Hierdoor lijken alle gemeenten in financiële problemen te komen en wordt landelijk gesproken over het ravijnjaar. Voor ons betekent dit een tekort van 1,5 miljoen in 2026, oplopend in de jaren erna. We zijn nog steeds in afwachting van de uitkomst van de onderhandelingen tussen de VNG en het Rijk. We verwachten dat er meer duidelijk wordt bij de meicirculaire 2024 en zullen u dan informeren over de te nemen stappen om te komen tot een evenwichtige, sluitende meerjarenbegroting.

In de kadernota 2024 staat een aantal uitgangspunten, die zijn opgesteld met de kennis van dat moment. Een daarvan had betrekking op de indexering van de salarissen. Er was net een nieuwe CAO vastgesteld, die uitging van een veel hogere salarisstijging dan waarmee we rekenden bij de begroting 2023. Hoeveel die stijging zou zijn, was onzeker. Normaliter gaat de CAO uit van een stijgingspercentage. Met dit percentage kunnen we de stijging makkelijk doorrekenen. Deze keer werd een vast bedrag vastgesteld en daarnaast nog een stijgingspercentage. Het doel was om juist de lager betaalde functies procentueel meer te compenseren voor de hoge inflatie. Bij het doorrekenen van de nieuwe salarisstaat voor 2024 bleek dat dit percentage gemiddeld te hoog was. We hielden rekening met een stijging van € 1.349.000. Hierop houden we bij benadering € 400.000 over. Gezien de financieel onzekere toekomst stellen wij u voor om het bedrag van € 400.000 niet vrij te laten vallen, maar vooralsnog te labelen als stelpost financiële risico’s.

Naast de korting door het Rijk in de algemene uitkering is er nog een aantal risicogebieden te benoemen waar de stelpost financiële risico’s dekking voor kan bieden:

1. De huidige CAO loopt tot 1 januari 2024 en er zullen dus wederom onderhandelingen worden opgestart. De vakbonden zetten in op een salarisstijging van 8%. De VNG heeft in hun inzetbrief nog geen percentages genoemd;
2. De verduurzamingsopgave van woningen (de kernvoorraad van Woningbedrijf Opmeer), de keuze van de technische oplossing voor de uitvoering van deze opgave en de meerjarige financiering van dit vraagstuk;
3. Rondom Wmo en Jeugd. Bij de begrotingsbehandeling 2023 is er structureel extra geraamd voor de Wmo door de toenemende vergrijzing en zorgvraag. Het lijkt erop dat dit bedrag ontoereikend is voor de komende jaren. Daarnaast stijgen de kosten voor de jeugdzorg en hebben wij bij de jaarrekening 2022 al een winstwaarschuwing afgegeven. De zorgtrajecten worden langer en duurder en daarnaast zijn en worden we geconfronteerd met zeer hoge zorgkosten voor een individuele zorgcase. We hebben dit ook nadrukkelijk onder de aandacht gebracht bij het daarvoor verantwoordelijk ministerie;
4. Het tempo waarmee de projecten vanuit het aanjaagteam woningbouw kunnen worden opgepakt, is onvoorspelbaar. Dit kan in 2024 wellicht leiden tot pieken in de werkvoorraad. In de aanloopfase van het starten van de woningbouw is het borgen van het werkproces rondom de financiering (anterieure overeenkomst) nog een ontwikkelproces, dat parallel loopt aan het opstarten van de eerste projecten;
5. Wet open overheid (Woo). Met de komst van de Woo komen diverse verzoeken binnen bij de gemeente. Deze verzoeken zijn erg omvangrijk en brengen veel personele lasten met zich mee. Ook is de behandeltermijn verkort waardoor deze niet altijd haalbaar is. Dit kan leiden tot extra proceskosten.